Lezing 9 april 2024

lezing 9 april 2024 over brood en bakhuizen door Anne-Ruth Vos.

Dit thema is tot stand gekomen naar aanleiding van een onderzoek naar hoe de manier van broodbakken tussen 1890 en 1950 terugkomt in collecties van een aantal Brabantse musea en heemkundekringen. In Brabant is er eeuwenlang op dezelfde manier brood gebakken, maar zeker in de afgelopen honderd jaar is er veel veranderd. De tijdsafbakening van mijn onderzoek begint dan ook in de periode waarin de algemene manier van broodbakken in Brabant nog grotendeels volgens de oude manier verloopt, maar waarin er al wel ontwikkelingen op broodbakgebied gaande zijn. De onderzoeksperiode eindigt in 1950, waarin de grootste veranderingen achter de rug zijn en brood al veel meer de rol heeft zoals wij die nu kennen. De sporen van de oude manier van broodbakken zijn nog echter nog steeds terug te vinden in museale objecten, archiefbronnen, literatuur en ook zeker in herinneringen. Aan de hand van al deze bronnen vertelt dit thema het verhaal van brood in Brabant. 

VOORGESCHIEDENIS

Meel, water, zout, een rijsmiddel zoals zuurdesem of gist. Dit zijn de basisingrediënten van brood, zoals het al eeuwenlang gebakken wordt. Oude bronnen laten zien dat dit bakken op grotendeels dezelfde manier gebeurde in en buiten Brabant, namelijk in houtgestookte ovens. Varianten hiervan werden in het oude Egypte, in de middeleeuwen tot aan twintigste-eeuws Brabant gebruikt. Brood werd in Brabant pas echt een prominent onderdeel van het dagelijks voedselpatroon in de late middeleeuwen. Vanaf die tijd bakten mensen grotendeels zelf hun brood, zeker op het platteland. Toch deden de bakkers die voorheen vooral in steden aanwezig waren na verloop van tijd ook daar hun intrede. Zeker rond 1900 werd dit duidelijk zichtbaar. 

In de negentiende eeuw waren er veel ontwikkelingen op het gebied van industrie en landbouw, die invloed hadden op de graanproductie. Door dalende graanprijzen vanwege de import van goedkoop Amerikaans graan waren boeren gedwongen te investeren in betere landbouwmachines. Ook binnen het bakkersambacht werden industriële ontwikkelingen zichtbaar, bijvoorbeeld door de komst van machines die het werk lichter konden maken. Rond 1890 bevond het bakken van brood zich dus in een periode van verandering, maar de oude manier van bakken was nog sterk aanwezig. Zeker op het Brabantse platteland zou dit in de loop van de twintigste eeuw pas echt veranderen. 

Anne-Ruth Vos studeerde in 2022 af als cultuurhistoricus aan de Universiteit Utrecht. Momenteel is ze werkzaam bij het Streekarchief Langstraat Heusden Altena in het vestingstadje Heusden.