Frans Coppelmans

Frans Coppelmans, veelzijdig kunstenaar.

In april 2020 is een speelobject van de speelplaats van de Wilhelminaschool in de Kon. Emmalaan door de Gemeente, op initiatief van de werkgroep Kunst als cultureel erfgoed, verplaatst naar het Wilhelminapark. Het speelobject is een kunstwerk van Frans Coppelmans. Het speelobject staat in de buurt van het huis waar Frans Coppelmans heeft gewoond. Reden voor de werkgroep om nader kennis te maken Franciscus Cornelius (Frans) Coppelmans.


Frans was een veelzijdig kunstenaar die op 1 januari 1925 in Eindhoven werd geboren en daar op Oudejaarsavond in 1993 overleed. Hij woonde en werkte van 1965-1969 in Best. Na een huwelijk met Mies Welling, die hem 8 kinderen schonk, huwde hij op latere leeftijd met kunstenares Nel Verhoeven.

In Best zijn van zijn hand in de Burgerzaal van het Gemeentehuis het houten beeld van Sint Odulphus te zien en daarnaast ook de speeltuigen in het Wilhelminapark.

Coppelmans als kunstenaar

Frans Coppelmans ontwikkelde zich van beeldhouwer tot filosoof. Hij leerde het beeldhouwen bij de Arnhemse Kunstacademie. Na de Tweede Wereldoorlog ging hij als soldaat naar Nederlands-Indië. Hij werkte in Arnhem, Boxmeer, Beugen en Eindhoven.

Aanvankelijk maakte hij met name figuratieve beelden, veelgebruikt materiaal hierbij was beton.


In Best woonde hij aan de Kapelaan Koopmanstraat en werkte langere tijd in zijn Atelier aan de Boslaan (nabij het gebouw van de scouting). In vakantieperiodes, op woensdagmiddag en op zaterdag, werd hier les gegeven in beeldhouwen, schilderen, tekenen en kleien.

Iedereen was welkom het kostte weinig of niets. Allemaal heel laagdrempelig en voor iedereen toegankelijk. Dit sloot ook aan op zijn streven om kunst en cultuur bij alle lagen van de bevolking te brengen.

Veel dichters en andere kunstenaars kwamen bij hem over de werkvloer.

Na zijn veertigste jaar hield hij zich vooral bezig met architectuur en filosofie. Door een wiskundige analyse van compositiewetmatigheden in kindertekeningen kwam hij tot een samenhangende visie op ordening en hiërarchie. Deze visie formuleerde hij tot enkele wetmatigheden als universele basis voor het menselijk leven.

Hoewel hij een Rooms-Katholieke opvoeding genoot, kwam hij in contact met de Russisch-Orthodoxe Kerk in Sint Hubert (nabij Mill). Hier vond hij als “Cornelius” meer beleving dan in het Rooms-Katholicisme. Dit werd ingegeven door zijn diep religieus gevoel en groot godsvertrouwen.


Vaardigheden als kunstenaar

Het Nederlands Instituut voor Kunstgeschiedenis kwalificeert hem als een veelzijdig kunstenaar. Dit wordt gebaseerd op de volgende reeks vaardigheden: beeldhouwer, architect, omgevingskunstenaar, installatiekunstenaar, assemblagekunstenaar, tekenaar, schilder, ontwerper (ontwierp met name ook speelplaatsen voor kinderen).

Ontwikkeling als kunstenaar

Rondom zijn 40e kwam er een keerpunt in zijn ontwikkeling als kunstenaar. Zijn beroep was beeldhouwer en daar had hij ook voor geleerd. Hij stond inmiddels ook bekend als “de kleine dynamische beeldhouwer uit Best”.

Zijn figuratieve periode ging over, en hij begon zich te richten op andere kunstvormen. Zoals hij zelf in een interview aangaf heeft het hem meer moeite gekost om het beeldhouwen af te leren dan het aan te leren!

Er werd gestart met ruimtelijke ontwerpen, een oriëntatie op spelvormen in de open lucht.

Het betekende een ommezwaai van traditionele kunst naar een meer op de toekomst gerichte functionele kunst.


Als een van zijn eerste opdrachten was het ontwerpen van een speelplaats in de Bossche wijk de Kruiskamp, bestaande uit een reeks schuttingen, blokken en andere kleuterobjecten. En er werden vrije ontwerpen voor woonhuizen, speeltuinen en wijkcentra gemaakt. Een van zijn stelregels was: hoe maak ik van statische eenheden dynamische veelheden? En dit alles met een paar zo eenvoudig mogelijke ingrepen om een huis leefbaarder te maken, of om een speeltuin een nog meer actieve functie te geven.

Luxe was bij hem ver te zoeken, de elementaire leefbaarheid was belangrijk.

Geleidelijk aan kwamen er meer opdrachten. Ontwerpen in Best o.a. voor de Wilhelminaschool, Buurthuis de Kadans, Buurthuis de Voeg. Ook bij diverse scholen in de regio werd de ruimtelijke vormgeving verzorgd. De aankleding van de speelterreinen rondom de school met speelobjecten en tuinen werden op zijn theorieën gebaseerd.

Daarnaast werd Frans ook geroemd om zijn andere kunstuitingen. Zoals collages, plastieken, gemengde technieken, foto’s en boeken. In de recensies van zijn Exposities werd vaak vermeld dat hij over een schitterend vorm-, kleur-, ruimte-, en compositorisch gevoel beschikte.


Belangrijke Exposities:

1965 Kasteel Hoensbroek

1976 Galerie de Zonnewijzer

1981 De Krabbedans

1982 van Abbemuseum

1986 Kunstgalerie Peninsula

1990 Rijksmuseum Twenthe

Stadswandelpark in Eindhoven

Toelichting op enkele kunstvormen van Frans.


Betonkunst

Zoals in de inleiding vermeld heeft de kunstenaar veel beelden gemaakt die in beton zijn gegoten, het is een tamelijk onbekend proces, wellicht is het ook nuttig om te weten hoe het maakproces van dergelijke beelden tot stand komt.

Het maken is arbeidsintensief. Eerst wordt het beeld in klei gemaakt. Als het beeld klaar is en uitgehard, wordt er een bekisting omheen gemaakt. Het kleien beeld wordt vervolgens omgoten met gips. Als het gips hard is, wordt het beeld van klei eruit gekapt en geplukt. In de “tegenmal” die zo ontstaan is, wordt beton gegoten, vaak met wapening. Als de beton hard is, wordt de gips verwijderd. Er is dan een betonnen beeld ontstaan.

Coppelmans heeft in veel plaatsen deze als zodanig ontstane beelden achtergelaten, zo ook o.m. in Eindhoven, Arnhem. Deurne, Oploo en Sint Anthonis.


Collage

Een collage is een kunstvorm waarbij de kunstenaar gebruik

maakt van materialen die met lijm of een andere stevige drager

op een schildersdoek worden geplaatst. De collage werd gebruikt

door een kunstenaar als Picasso, die ook als uitvinder van

deze techniek wordt gezien.

Plastiek

Een plastiek is een bepaalde variant binnen de beeldhouwkunst.

In tegenstelling tot een sculptuur, waarbij het kunstwerk uit een

star materiaal gehakt of gesneden wordt, ontstaat een plastiek

door toevoeging uit een beweeglijke dus “plastische” massa

door modelleren en/of gieten.


Coppelmans als filosoof

Het begrip “gedragsorde” werd het hoofdthema van zijn werk. Hij analyseerde op een wiskundige manier de compositiewetmatigheden in kindertekeningen. Hieruit stelde hij een samenhangende visie op over ordening en hiërarchie . Dit thema heeft hij op veel manieren toegepast. Filosoof Jan Sterenborg heeft met Coppelmans samengewerkt en zegt ondermeer over diens filosofie: “Hij was op zoek naar de essentie van het leven. Hij wilde terug naar het begin en van daaruit weer verder gaan. Op zijn zoektocht probeerde hij als het ware de mens weer opnieuw in kaart te brengen. Deze zoektocht confronteerde hem met paradoxen. Zoals de paradox tussen het leven van de mens als individu en de mens als onderdeel van een groter geheel”.

In 1993 verscheen een door de Stichting Plint uitgegeven boek met werk van Frans Coppelmans getiteld “Begrip & Beeld”, met als subtitel “Kindertekeningen als model voor informatie verwerking”. Dit (geenszins toegankelijk) boek is een hommage aan de kunstenaar maar eveneens een verslag over zijn onderzoek naar systemen en vormen binnen de beeldende kunst, algemene vormgeving, architectuur en menselijke verhoudingen. Hiertoe werden duizenden tekeningen van kinderen tussen 4 en 12 jaar geanalyseerd. De voornaamste conclusie is dat onder het schrijven en tekenen van kinderen een structuur ligt die in verschillende groeifasen wordt opgebouwd. Die groeifasen lopen parallel met de ontwikkeling van de mens. Op basis daarvan staat uiteindelijk een organisatieprincipe, dat niet alleen het orde-bewustzijn van de mens (-heid) bepaalt, maar ook de ontwikkeling van de cultuur door de eeuwen heen.

Kruisbeeld in Oploo

Ontmoetingen en herinneringen van dorpsgenoten

In 1993 overleed Frans Coppelmans en het is al ruim 50 jaren geleden dat hij in Best woonde en werkte. Het zal duidelijk zijn dat alleen de wat oudere Bestenaren hem mogelijk gekend en/of ontmoet hebben. Een korte rondgang langs enkele bekenden over mogelijke persoonlijke herinneringen leverde een wisselend beeld van volstrekt onbekend tot bekend op.

Bert Pulles, wiens leven en werk in een van onze vorige kwartaaluitgaven werd beschreven, geeft aan dat hij niet alleen les van hem heeft gehad, maar dat hij ook bij de praktische uitwerking van een aantal kunstwerken actief betrokken was.

Leo van de Sangen heeft hem wel gekend en ontmoet, maar kan weinig concrete of relevant geachte feiten over hem vernoemen. Hij straalde wel een grote mate van mensvriendelijkheid uit.

Gerard van Opstal weet zich een persoonlijke ervaring als volgt nog te herinneren:


Met mijn neus tegen het glas gedrukt, zo keek ik als kind naar binnen, in het atelier van Frans Coppelmans. Hij had zijn atelier toen nog in een onbewoonbaar verklaarde woning tegenover de Prinsenhof midden in het dorp, later is hij verder gegaan met zijn werkzaamheden in een atelier aan de Boslaan. Wat was dat spannend, een kunstenaar werkend met hamer en beitel aan een beeld. Hij riep mij binnen, en ik vroeg of ik mocht helpen. Met een lach zei Frans, ja natuurlijk, veeg mijn atelier maar even schoon. Wat was ik trots ik mocht bij een echte kunstenaar de vloer aanvegen. Hij legde ook wat dingen uit, over beeldhouwen, met een hamer en een beitel een vorm uithouwen in harde steen. Je kon uit de contouren van het beeld al goed zien dat het een zittende figuur zou worden, “de Zittende Vrouw” bleek veel later. Wat jaren later heb ik nog wekelijks tegen een geringe vergoeding lessen bij hem gevolgd in Buurthuis de Kadans. De Zittende Vrouw kreeg een plaats bij het Gemeentehuis in Best waar het op zeker moment verdween en een heel lange periode in een hoekje bij de oude Brandweerkazerne op een hoop zand lag. Bij de opening van de oude Sporthal kreeg het een dominante plaats bij de ingang. Tot het beeld ook daar weer verdween. Naar het schijnt wordt nu bekeken of het opgeknapt kan worden. Ik hoop namelijk dat het in de toekomst ergens in Best weer een dominante plaats zal kunnen krijgen.”


Tot zover de herinneringen van Gerard.

Na gedane navraag bij oud-wethouder Antoine Walravens via twitter werd vernomen dat dit beeld destijds zodanig was beschadigd dat het niet meer te herstellen was. Het is naar de Centrale BKR in Rijswijk getransporteerd.


En heel actueel is zijn speeltuig voor kinderen bij de te sluiten Wilhelminaschool. Het Bestuur van onze Erfgoedvereniging heeft zich actief ingezet om te voorkomen dat dit kunstwerk verloren gaat. Overleg met Gemeente, de werkgroep Kunst als cultureel erfgoed van Dye van Best en een werkgroep van omwonenden heeft er toe geleid dat een verzoek voor het verplaatsen naar het Wilhelminapark is gehonoreerd. De Gemeente heeft het kunstwerk in april 2020 verplaatst. Het kunstwerk is in een “W-vorm” geplaatst.

Resumé

Kunstenaar Frans Coppelmans heeft een aantal jaren in Best gewoond. Dat waren met name de jaren dat hij zich op een keerpunt bevond toen hij zich van dynamisch beeldhouwer tot vrij kunstenaar ontwikkelde.

Zijn veelsoortige kunstobjecten getuigden in een reeks van jaren van een lenige geest.

Het boek “ Begrip & Beeld” biedt een verslag over zijn dertig jaren durende studie en onderzoek naar systemen en vormen binnen de beeldende kunst.

Aan de hand van kindertekeningen is een systeem aangelegd in de wijze waarop de mens de wereld verkent en in beeld brengt. Voor diverse scholen in de regio werd de ruimtelijke vormgeving verzorgd. De aankleding van de speelterreinen rondom de school met speelobjecten en tuinen baseerde hij op zijn vormgevingstheorieën.

Werkgroep Kunst als Cultuur

Bert van Eert.


Bronnen:

-Boek: Begrip & Beeld, uitgave Stichting Plint Eindhoven 1993, ISBN 90 70463 24 S

-Boek: Beeldenboek Eindhoven, uitgave Gemeente Eindhoven en Museum Kempenland, ISBN 90 711 57 16/ ISBN 90724 78 40 1 Samenstellers Jenneke Lambert en Peter Thoben.

-Documentatie en informatie uit de bibliotheek van het Van Abbemuseum.

-Diverse items over de kunstenaar op internet.

-Persoonlijke gesprekken.


Werk van Frans Coppelmans dat nu nog zichtbaar is in Best is een houten beeld van Sint Odulphus in de Burgerzaal.