Lezing 22 oktober 2025

BEST EN OIRSCHOT: EEN HISTORISCHE BAND

De kogel is door de kerk: na een scheiding van ruim 200 jaar worden Best en Oirschot in 2028 opnieuw herenigd. Niet zonder slag of stoot: veel (oudere) inwoners kunnen smakelijk vertellen hoe slecht de verhoudingen tussen Oirschot en Best vroeger waren. Maar dat is iets van de afgelopen twee eeuwen.

Best bestaat ongeveer duizend jaar. Achthonderd jaar daarvan was Best een onderdeel van de vrije heerlijkheid Oirschot. De inwoners van Best genoten dezelfde voorrechten en hadden dezelfde lasten als de inwoners van de andere herdgangen van de heerlijkheid. De geschiedenis van Oirschot is dus grotendeels ook de geschiedenis van Oirschot. Oirschot was van oudsher een van de hoofdplaatsen van Kempenland en het belangrijkste dorp van de streek. In 1526 was Oirschot met in totaal 778 haardsteden (woonhuizen) veruit de grootste plaats van het kwartier, ruim drie keer zoveel als de tweede grootste plaats (Lommel) en meer dan 550 huizen meer dan de enige plaats met stadsrechten in Kempenland, Eindhoven.

Vanaf de Karolingische tijd was Oirschot een centrum van Christendom, de (veronderstelde) geboorteplaats van Sint-Odulphus en in het bezit van een kapittel en twee belangrijke kerken:  de Mariakerk, een van de oudste Romaanse kerken van Nederland, en de Sint-Petruskerk, een schoolvoorbeeld van Brabantse gothiek die in 2013 door de Paus tot basiliek werd verheven.

Oirschot was een vrije heerlijkheid met hoge jurisdictie, wat onder andere tot uitdrukking komt in een voornaam raadhuis dat dateert uit 1513. Tot Oirschot behoorden acht herdgangen, waarvan drie gelegen waren in de huidige gemeente Best. Het centrum van Oirschot, de Kerkhof geheten, had een stedelijk aanzien. De neergang van Oirschot begon in de achttiende eeuw: de nieuwe steenweg van Den Bosch naar Luik (de huidige A2) passeerde het centrum van Oirschot op vele kilometers. In de negentiende eeuw ging ook de spoorlijn van Tilburg naar Eindhoven aan Oirschot voorbij. De neergang van Oirschot tekende de opkomst van Best, die door een gunstige ligging aan weg en spoor in de twintigste eeuw uitgroeide tot een economisch centrum. Tegelijkertijd betekende de teloorgang echter uiteindelijk een zegen voor het historische aanzien van Oirschot, dat nu geldt als een van de mooist bewaarde plaatsen van de Meierij.

De lezing gaat in op de rijke geschiedenis van de heerlijkheid Oirschot, en schetst de verhouding tussen de inwoners van Best en het dorpsbestuur van de heerlijkheid tot aan de “Bexit” in 1820.